Cách chữa mất ngủ do đại dịch COVID-19

CÁCH CHỮA MẤT NGỦ DO ĐẠI DỊCH COVID-19

Đại dịch COVID-19 đã khiến cho nhiều người bị mất ngủ. Vấn đề này đã được nhiều nhà khoa học quan tâm và cho rằng đại dịch COVID-19 liên quan tới tình trạng mất ngủ. Mất ngủ ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, tình trạng này kéo dài sẽ gây nhiều hệ lụy và cần có những phương pháp xử lý.

Mất ngủ do COVID-19 có thể tác động bởi nhiều yếu tố bao gồm: Sự sợ hãi về đại dịch, lo lắng cho những người thân, lo lắng về tài chính, giao tiếp xã hội bị hạn chế, lối sống thay đổi và ảnh hưởng trực tiếp từ bệnh lên cơ thể (đau nhức, khó thở, mệt mỏi, ho, đổ mồ hôi ban đêm…).

Theo khảo sát, mất ngủ xảy ra ở hầu hết các đối tượng kể cả không mắc hoặc mắc COVID-19, nhất là người đang mắc và hậu COVID-19 sức khỏe suy giảm, tình trạng mất ngủ càng nặng nề hơn. 

Những biểu hiện mất ngủ như khó vào giấc ngủ, ngủ ít hơn bình thường, giấc ngủ không sâu, có những giấc mơ khó chịu; ban ngày mệt mỏi, tâm tính thay đổi, học tập và làm việc kém tập trung.

Biện pháp đối phó với tình trạng mất ngủ

Cách tốt nhất để có được giấc ngủ ngon trong giai đoạn dịch bệnh này là chủ động điều chỉnh lại lối sống mà đã bị thay đổi do đại dịch:

-    Thiết lập lại đồng hồ sinh học, nên ngủ đủ 6-8 giờ mỗi đêm và cố gắng đi ngủ (tốt nhất là trước 23h) và thức dậy vào cùng giờ giấc như nhau trong tất cả các ngày trong tuần.
-    Nên giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử trước khi đi ngủ. Tắt tất cả các thiết bị điện tử ít nhất 30 phút trước khi đi ngủ.
-    Tạo không gian phòng ngủ sạch sẽ, nhiệt độ thích hợp, yên tĩnh và tối. Cất đồ điện tử xa tầm tay.
-    Nên ngâm chân nước ấm hoặc thiền 30 phút trước khi đi ngủ.

Chữa mất ngủ do đại dịch COVID-19 theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, mất ngủ thuộc phạm vì chứng “thất miên”. Có rất nhiều nguyên nhân gây mất ngủ. Tùy theo từng thể bệnh mà có những nguyên nhân khác nhau.

Âm dương không cân bằng, ngũ tạng thất hoà, tinh khí hư tổn là nguyên nhân chủ yếu của loại bệnh này. Người mắc COVID-19 mất ngủ là do sức suy, khí huyết hư tổn, dưỡng khí không thông, khí của ngũ tạng đảo lộn, âm huyết suy yếu, tinh thần bất an…

-    Khí huyết trong cơ thể hư suy, không nuôi dưỡng được tâm.
-    Lo nghĩ quá độ mà ảnh hưởng đến tâm tỳ.
-    Sợ hãi, lo lắng thái quá, không dám quyết đoán khiến cho tâm đởm khí hư, thần hồn không yên gây mất ngủ.
-    Thận âm hư không tiềm được dương, không chế được hỏa, gây chứng tâm thận bất giao; hoặc thận tinh hư tổn, không sinh tủy, từ đó không nuôi dưỡng được não, làm cho não tủy thất dưỡng mà gây chứng mất ngủ.
-    Ăn uống không điều độ gây thực tích sinh đờm thấp ủng trệ, làm vị bất hòa, dẫn đến mất ngủ.

Vì vậy, việc điều trị chủ yếu quan tâm đến các tạng phủ tâm, tỳ, thận, đởm.

Căn cứ vào nguyên nhân gây bệnh mất ngủ theo y học cổ truyền, có thể chia thành năm thể bệnh sau:

•    Thể tâm huyết hư

Chứng hậu: Mất ngủ, hồi hộp, trống ngực, ngũ tâm phiền nhiệt, hoa mắt chóng mặt, hay quên, miệng khát, chất lưỡi đỏ, ít rêu, mạch tế sác.

Pháp điều trị: Bổ tâm dưỡng huyết, an thần.
Phương: 

Thiên vương bổ tâm đan:  Nhân sâm 10g, huyền sâm 10g, đan sâm 15g, bạch linh 10g, ngũ vị tử 12g, viễn chí 08g, cát cánh 10g, đương quy15g, thiên môn 15g, mạch môn 15g, bá tử nhân 15g, táo nhân 15g, sinh địa 10g. Các vị thuốc tán bột mịn, làm viên hoàn bằng hạt ngô, lấy thần sa làm áo, uống ngày 2 lần, mỗi lần 12 - 16g, uống lúc đói. Nếu dùng thang sắc thì uống 1 thang/ngày; sau khi sắc được nước thuốc, khi thuốc còn nóng, hòa thần sa 6g vào cho tan rồi uống. Kỵ tỏi, la bặc tử, ngư tinh thảo, rượu cao lương.

Thuốc nam: Tâm sen 10g, lạc tiên 12g, vông nem 12g, hà thủ ô 12g, bá tử nhân 12g, long nhãn 10g. Sắc uống ngày 1 thang. 

Châm cứu: Châm bổ các huyệt nội quan, thần môn, cách du, tâm du, tam âm giao, trung đô. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Nhĩ châm: Tâm, thần môn, vùng dưới vỏ. Châm ngày 1 lần 20-30 phút

•     Thể tâm tỳ lưỡng hư

Chứng hậu: Mất ngủ, ngủ hay mê, hồi hộp, trống ngực, hay quên, chóng mặt, sắc mặt vàng nhợt, mệt mỏi, chán ăn, tứ chi tê nặng, chất lưỡi đạm nhạt, mạch nhược.

Pháp điều trị: dưỡng tâm, kiện tỳ, an thần.

Phương:

Quy tỳ thang: Đảng sâm 15g, phục thần 12g, bạch truật 15g, cam thảo 6g, hoàng kỳ 15g đương quy 15g, táo nhân 12g, viễn chí 6g, mộc hương 10g, long nhãn 12g, đại táo 12g, sinh khương 3 lát. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần, uống trước ăn 30 phút. 

Thuốc nam: Rễ vú bò 15g, hoài sơn 12g, bạch truật 12g, lạc tiên 12g, long nhãn 12g, vông nem 12g, kê huyết đằng 12g, hạt sen 8g, lá dâu non 12g, ý dĩ 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Châm cứu: Châm bổ các huyệt nội quan, thần môn, thái bạch, tâm du, tỳ du, tam âm giao, túc tam lý. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Nhĩ châm: Tâm, tỳ, thần môn, vùng dưới vỏ. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

•    Thể tâm đởm khí hư

Chứng hậu: Mất ngủ, ngủ hay mê, dễ tỉnh giấc, cảm giác sợ hãi, hay giật mình, hồi hộp, trống ngực, sắc mặt nhợt, chất lưỡt nhạt, mạch huyền tế.

Pháp điều trị: Ích khí trấn kinh, an thần định chí.

Phương:

An thần định chí hoàn gia giảm: Phục linh 15g, viễn chí 12g, nhân sâm 15g, thạch xương bồ 6g, long xỉ 12g, táo nhân sao đen 12g, phục thần 15g, mẫu lệ 12g, dạ giao đằng 12g. Tất cả các vị thuốc sấy khô, tán bột mịn, làm hoàn với mật ong, uống ngày 2 lần, mỗi lần12 - 16g. Có thể dùng thang, sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

Thuốc nam: Bình vôi 20g, táo nhân sao đen 12g, thạch quyết minh 12g, thảo quyết minh sao đen 12g, lạc tiên 12g, vông nem 12g, hạt sen 12g, đan sâm 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Châm cứu: Châm bổ các huyệt nội quan, thần môn, tâm du, can du, cách du, đởm du, thái xung, tam âm giao. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Nhĩ châm: tâm, đởm, thần môn, vùng đưới vỏ. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

•    Thể thận âm hư

Chứng hậu: Mất ngủ, ngủ hay mê, hay quên, hoa mắt chóng mặt, ù tai, lưng gối đau mỏi, di tinh, mộng tinh, đại tiện phân táo, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch trầm nhược.

Pháp điều trị: Tư bổ thận âm, giao thông tâm thận.

Phương:

Lục vị địa hoàng hoàn hợp Giao thái hoàn: Thục địa 320g, hoài sơn 160g, sơn thù du160g, trạch tả 120g, bạch linh 120g, đan bì 120g, hoàng liên 120g, nhục quế 40g. Tất cả tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, uống ngày 2-3 lần, mỗi lần 8 -12g với nước sôi để nguội hoặc nước muối nhạt. 

Thuốc nam: Đỗ đen sao chín 15g, vừng đen sao chín 10g, lạc tiên 12g, dây hà thủ ô 12g, lá vông non 12g, vỏ núc nác sao rượu 8g, lá dâu non 12g, thảo quyết minh sao đen 12g. Sắc uống ngày 1 thang. 

Châm cứu: Châm bổ các huyệt thái khê, thận du, nội quan, thần môn, tam âm giao. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Nhĩ châm: Tâm, thận, thần môn, vùng đưới vỏ. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

•    Thể vị bất hòa

Chứng hậu: Các triệu chứng thường xảy ra sau ăn no, mất ngủ, ngủ không yên, bụng căng tức, đau, khó chịu, ợ hơi, đại tiện không thông khoái, rêu lưỡi dày, mạch hoạt.

Pháp điều trị: Tiêu đạo, hòa vị, hóa đàm.

Phương:

Bảo hòa hoàn: Thần khúc 80g, trần bì 40g, sơn tra 240g, liên kiều 40g, phục linh 120g, la bặc tử 40g, bán hạ chế 120g. Các vị thuốc tán bột mịn, hòa nước cơm làm hồ, hoàn thành viên bằng hạt ngô, uống ngày 2-3 lần mỗi lần 8 - 12g với nước sôi để nguội hoặc nước sắc mạch nha sao. 

Thuốc nam: Sâm nam 15g, hoài sơn 12g, sơn tra 12g, trần bì 8g, vỏ vối 12g, hạt cải trắng 8g, chỉ xác 8g, thần khúc 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Châm cứu: Châm tả các huyệt trung quản, thiên khu, phong long, tỳ du, vị du, túc tam lý; châm bổ các huyệt nội quan, thần môn, tam âm giao. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Nhĩ châm: tỳ, vị, giao cảm. Châm ngày 1 lần 20-30 phút.

Một số cách phòng chống mất ngủ do đại dịch COVID-19 theo y học cổ truyền

Xoa bóp - bấm huyệt cục bộ hoặc toàn thân có tác dụng tạo cảm giác thư thái, nhẹ nhàng trước khi đi ngủ.

Khí công - dưỡng sinh: Thực hiện các bài tập luyện ý, luyện thở, luyện hình thể hằng ngày phù hợp với từng người có tác dụng giúp tình thần thư thái, cơ thể khoẻ mạnh. Từ đó giúp làm tăng thời lượng và chất lượng giấc ngủ.

Tránh tình trạng nhàn rỗi quá mức, thường dẫn đến hiện tượng ngủ gà vào ban ngày, mất ngủ vào ban đêm. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý người bệnh không nên hoạt động quá sức, dễ dẫn đến tình trạng mệt mỏi, căng thăng về thể chất và tinh thần gây mất ngủ.

Sử dụng một số món ăn bài thuốc có tác dụng an thần, giúp phòng chống mất ngủ như:

-    Thảo quyết minh sao đen: sắc uống hoặc hãm trà uống hằng ngày.
-    Tâm sen sao vàng, mỗi ngày 15g sắc nước uống trong ngày.
-    Trà hoa nhài: hãm nước uống hằng ngày.
-    Hoa hiên, đường phèn: sắc nước uống trứoc khi đi ngủ.
-    Chè long nhãn, hạt sen.
-    Lá vông: mỗi ngày một nắm đun nước uống hoặc nấu canh ăn.
-    Hoa thiên lý: làm rau ăn hằng ngày…

Chăm sóc giấc ngủ và phòng chống mất ngủ là việc rất quan trọng, góp phần nâng cao sức khoẻ và chất lượng cuộc sống của chúng ta trong giai đoạn dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp như hiện nay.

Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang 
Chủ tịch Viện nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền Việt Nam 
Chủ nhiệm Nhà thuốc Thọ Xuân Đường