Cây Hương nhu tía (Ocimum tenuiflorum L.) là loài cây thảo cao 0,5 – 1m, thân vuông màu tía, phủ lông thô. Lá mọc đối, mép có răng cưa, có mùi thơm đặc trưng; hoa nhỏ màu tím nhạt mọc thành chùm ở đầu cành. Toàn cây chứa tinh dầu, thường được dùng xông giải cảm và chữa cảm lạnh.
Tổng quan
Tên gọi khác: É tía, hương thánh.
Tên khoa học: Ocimum tenuiflorum L.; tên đồng nghĩa: Ocimum sanctum L., O. tomentosum Lam.
Họ thực vật: Lamiaceae – Bạc hà.
Phân bố: Phân bố rộng rãi ở các nước châu Á nhiệt đới như Ấn Độ, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây được trồng khắp nơi, đặc biệt ở vùng trung du và đồng bằng.
Đặc điểm thực vật
Cây thảo sống hàng năm hoặc nhiều năm, cao 0,5 – 1m, thân vuông, phân cành nhiều, có lông thô màu tía đỏ.
Lá mọc đối, hình bầu dục hoặc thuôn, mép khía răng cưa, dài 4 – 7cm, mặt dưới và cuống lá thường có lông. Lá có mùi thơm đặc trưng.
Cụm hoa mọc thành bông ở đầu cành, dạng chùm xim giả. Hoa nhỏ màu tím nhạt, đài có lông, tràng 5 thùy. Nhị 4, bầu 2 ô.
Quả bế, hình cầu nhỏ, nhẵn, chứa 4 hạt đen bóng.
Mùa hoa quả: Hoa tháng 5 – 8.
Bộ phận dùng: Toàn cây.
Công dụng
Y học cổ truyền
Tính vị: Vị cay, tính ấm.
Quy kinh: Vào các kinh Phế, Vị.
Công năng: Phát tán phong hàn; hóa thấp, kiện vị; tiêu thử giải biểu (trừ cảm nắng, cảm nhiệt); hành khí, tiêu thũng.
Y học hiện đại
Tinh dầu (0,5 – 1%): chứa eugenol, methyl eugenol, caryophyllene, carvacrol…
Flavonoid, acid rosmarinic, tannin và các hợp chất phenolic.
Hương nhu tía có tác dụng kháng khuẩn, kháng viêm, chống oxy hóa và giảm căng thẳng. Tinh dầu giúp bảo vệ tim mạch, tăng cường miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa và có tiềm năng chống ung thư.
Ứng dụng và một số bài thuốc dân gian
Hương nhu dùng để điều trị:
- Cảm lạnh, sốt không ra mồ hôi.
- Đầy bụng, khó tiêu, nôn mửa.
- Đau đầu, đau răng.
- Ho khan, ho có đờm.
- Mụn nhọt, viêm da (dùng ngoài).
Một số bài thuốc dân gian:
- Bài thuốc xông giải cảm: Hương nhu tía 20g, lá sả 20g, lá bưởi 20g, lá tre hoặc lá chanh 15g, tía tô 15g. Cách dùng: Cho tất cả vào nồi, đun sôi với 1 – 2 lít nước, dùng để xông toàn thân trong phòng kín khoảng 15 – 20 phút. Sau xông lau khô người, uống nước ấm, nghỉ ngơi. Công dụng: Giải cảm, làm ra mồ hôi, giảm sốt, thông mũi, nhẹ đầu.
- Bài thuốc dân gian chữa đầy bụng, khó tiêu: Hương nhu tía khô 12g, gừng tươi 6g, trần bì 6g. Cách dùng: Sắc với 500ml nước còn 200ml, chia 2 lần uống trong ngày, dùng 3 – 5 ngày. Công dụng: Ổn định tiêu hóa, giảm đầy trướng, ăn uống kém.
- Bài thuốc chữa nhức đầu do cảm lạnh: Hương nhu tía 10g, kinh giới 10g, tía tô 10g, bạc hà 6g. Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, khi còn ấm. Có thể kết hợp xông nếu kèm nghẹt mũi, sổ mũi.
- Bài thuốc chữa mụn nhọt, viêm da, sưng đau (dùng ngoài): Lá hương nhu tía tươi 1 nắm. Cách dùng: Giã nát, đắp lên vùng da bị viêm, mụn nhọt hoặc lở ngứa, ngày 1 – 2 lần. Có thể nấu nước để rửa vùng tổn thương.
- Bài thuốc tắm cho trẻ nhỏ bị rôm sảy, mẩn ngứa: Hương nhu tía 15g, lá khế 15g, kinh giới 10g, Mướp đắng 1 quả nhỏ. Cách dùng: Nấu nước tắm cho trẻ 1 – 2 lần/tuần, khi nước còn âm ấm.
