Theo Biện chứng kỳ văn, có người ngày đêm không ngủ được, tâm rất phiền táo. Người ta cho là tâm kinh nhiệt, hỏa động không yên. Nhưng đó lại là Tâm Thận không giao. Phàm ngày không ngủ được là Thận thủy không giao lên tâm, ban đêm không ngủ được là là tâm không giao xuống Thận. Cả ngày và đêm không ngủ được là Tâm Thận không giao nhau vì Tâm quá ư nhiệt, Thận qua ư hàn.
CÁC PHƯƠNG THUỐC CHỮA MẤT NGỦ THEO BIỆN CHỨNG KỲ VĂN
Theo Biện chứng kỳ văn, có người ngày đêm không ngủ được, tâm rất phiền táo. Người ta cho là tâm kinh nhiệt, hỏa động không yên. Nhưng đó lại là Tâm Thận không giao. Phàm ngày không ngủ được là Thận thủy không giao lên tâm, ban đêm không ngủ được là là tâm không giao xuống Thận. Cả ngày và đêm không ngủ được là Tâm Thận không giao nhau vì Tâm quá ư nhiệt, Thận qua ư hàn.
Tâm vốn thuộc hỏa, quá ư nhiệt thì tâm đốt nóng ở trên, không thể giao xuống thận. Thận vốn thuộc Thủy, quá ư hàn thì thủy chìm ở dưới, không thể giao lên tâm. Như vậy phép trị ở đây sẽ làm cho Tâm không nhiệt nữa, Thận không hàn nữa, tự nhiên trong hàn có tách nhiệt, trong nhiệt có tách hàn, hai bên dẫn nhau mà cũng hiệp nhau. Lúc đó dùng phương:
“Thượng hạ lưỡng tế đơn”
Nhân sâm 1 lạng Bạch truật 5 chỉ Nhục quế 3 phân | Thục địa 1 lạng Sơn thù du 3 chỉ Hoàng liên 5 phân |
Trong bài thuốc trên, Hoàng liên là diệu phẩm lương Tâm, Nhục quế là thánh dược ôn Thận. Hai vật cùng dùng có thể giao Tâm Thận ngay trong khoảnh khắc. Song không có thuốc bổ hỗ trợ thêm thì chưa chắc đã khỏi lo nhiệt quá táo, hàn quá lương. Vì vậy, các vị Thục địa, Nhân sâm, Bạch truật, Sơn thù du sẽ giúp ích. Song, nếu không dùng đủ nhiều thì thế đơn lực bạc, không đủ sức đến vào chỗ muốn đến, không thu được kết quả trọn vẹn, chỉ sợ công hiệu trong chốc lát mà thôi.
Còn có người thì hay ưu sầu, cả ngày buồn chán mệt mỏi, đêm đến hai mắt không nhắm, muốn ngủ chút chút thôi cũng chẳng được. Khi ấy người ta cho là tâm Thận bất giao. Ai biết đâu đó lại là Can khí quá táo. Người ưu sầu, khí uất đã lâu thì Can huyết hư tổn. Can huyết đã hư, mà huyết trong mộc, trên không nhuận tâm, dưới tất vội múc ở thận Thủy. Song, lúc bấy giờ, Thận thủy cũng khô, không thể cung cấp cho Can mộc. Can là con của Thận, nên phép trị cần nên bổ sự khô táo của Can huyết, sự khô khan của Thận thủy, tự nhiên thủy đến nuôi mộc, Can có thể giao lên tâm. Dùng phương:
“Nhuận táo giao tâm thang”
Bạch thược 1 lạng Đương quy 1 lạng Sài hồ 3 phân | Thục địa 1 lạng Huyền sâm 1 lạng Xương bồ 3 phân |
Phương này dùng Thục địa, đương quy tư Can thì Can khí tự bình. Lại được Thục địa bổ Thận thủy thì thủy đủ giúp Can. Can huyết càng vượng, lại được Huyền sâm giải được sự nóng đốt trong tâm, mà lại là thuốc bổ thủy. Thêm Sài hồ, Xương bồ giải uất trong Can, Thận tự nhiên không giao mà giao được.
Có người đêm không ngủ được, sợ ma sợ quỷ, nằm xuống ngủ lại trăn trở không yên, hoặc vừa nhắm mặt liền giật mình tỉnh dậy. Hoặc hoảng hốt như người bị đuổi bắt. Đó là do đảm khí khiếp. Đảm thuộc thiếu dương, thiếu dương kinh là khoảng cách nửa Biểu nửa lý, là nơi tâm Thận hội họp để giao nhau. Tâm khí do thiếu dương giao xuống Thận, Thận khí cũng do thiếu dương giao lên Tâm. Phép trị nên bổ thiếu dương đảm khí và bổ cả Quyết âm Can nữa. Dùng phương:
“Can, Đảm lưỡng ích thang”
Bạch thược 1 lạng Viễn chí 5 chỉ Sa táo nhân 1 lạng |
Bạch thược là thánh dược vào Can, Đảm giúp thêm Viễn chí, Táo nhân có thể vào tâm mà cũng có thể vào đảm. Dùng cùng với Bạch thược thì càng chạy đến đảm kinh. Đảm được tiếp nhận 3 vị bổ thì đảm trấp vượng ngay. Đảm trấp đã vượng thì lo gì Tâm, Thận không hợp nhau.
Còn có người tâm thần run sợ như trong thành lũy bị cô đơn, bốn phía giặc bao vây, suốt ngày không ngủ, mắt lim dim không thấy, tai lùng bùng không nghe, muỗn nhắm mắt chút đỉnh mà không nhắm được. Ấy là do đảm hư, phong nhiễm vào. Đảm hư thì khiếp, khiếp thì ngoại tà dễ xâm nhập vào, ngoại tà thừa lúc đảm khí hư vào trong đảm, dẫn đến đàm khí không chủ. Mỗi lần tà khí hoành hành, đảm muốn thông lên Tâm, tà không cho, vì thế mà mắt lim dim, tai lùng bùng. Tâm Thận nhận đảm khí không thông, không giám giao tiếp, cho nên muốn nhắm mắt mà không nhắm được. Đảm lại thuộc thiếu dương, thiếu dương thuộc mộc, mộc với phong cùng một nhà cho nên phong rất dễ vào đảm là vậy. Phong thừa lúc đảm mộc hư, ở lì đó không ra, thì đảm sợ oai của phong, đảm càng khiếp mà không được Tâm, thận viện trợ. Phép trị ở đây tất yếu phải làm cho đảm khí vượng, giúp thêm Vị khử phong, đuổi sạch tà khí thì phong hàn tự tan. Đảm khí cũng mạnh mà có thể đánh một giấc ngủ ngon lành. Dùng phương:
“Khử phong ích đảm thang”
Sài hồ 2 chỉ Mạch đông 5 chỉ Xuyên khung 2 chỉ Sa sâm 2 chỉ Trần bì 5 phân Ô mai 1 quả | Úc lý nhân 1 chỉ Đương quy 1 lạng Cam thảo 1 chỉ Trúc nhự 1 chỉ Bạch giới tử 2 chỉ |
Phương này không thuần không dẫn Tâm, Thận giao nhau mà chỉ khử phong tà ở Can, Đảm, làm phong tà tan ra ngoài mà đảm khí lại được Quy, Khung giúp sức thì Can, đảm trấp không khô, có thể phân chia cho tâm Thận, tự nhiên Tâm thận giao nhau hẳn phải ngủ được. Bệnh này tự nhiên mà mất đi như vậy.
DS. Lê Hằng
