Cây Mấu chàm (Bauhinia scandens L.) là loài dây leo hóa gỗ, thân mảnh, có tua cuốn, lá hình tim hai thùy đặc trưng. Hoa mọc thành chùm, màu trắng hoặc vàng nhạt, quả dạng đậu dẹt. Cây thường mọc ở rừng thưa, đồi núi và ven suối tại nhiều tỉnh miền núi Việt Nam.
Tổng quan
Tên gọi khác: Dây mấu, dây mấu chàm, mấu leo
Tên khoa học: Bauhinia scandens L.
Họ thực vật: Caesalpiniaceae – Họ Vang.
Phân bố và sinh thái: Cây mọc hoang dại ở nhiều vùng rừng thưa, ven suối, đồi núi thấp và đồng bằng trung du. Phân bố phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, trong đó có Bình Phước, Gia Lai, Kon Tum, Hòa Bình, Nghệ An... Thường gặp ở độ cao dưới 1000m, trong các sinh cảnh rừng ẩm, rừng thứ sinh, đôi khi còn được giữ lại gần nhà để làm thuốc.
Đặc điểm thực vật
Mấu chàm là loài dây leo thân gỗ, leo bằng tua cuốn ở nách lá. Thân dài, mảnh, có thể hóa gỗ theo tuổi, phân nhiều nhánh và vươn cao nhờ các tua cuốn chắc khỏe.
Lá mọc so le, hình tim và chia thành hai thùy sâu đối xứng, trông giống đôi tai trâu – dấu hiệu đặc trưng của chi Bauhinia. Phiến lá mỏng, xanh nhạt, mặt dưới có ít lông mềm.
Hoa mọc thành chùm ở đầu cành hoặc nách lá, màu trắng ngà hoặc vàng nhạt, có 5 cánh, 10 nhị, không đều. Quả hình đậu dẹt, dài, khi chín tách hai mảnh, bên trong chứa nhiều hạt hình bầu dục.
Bộ phận dùng: Toàn cây đều có thể làm thuốc, nhưng vỏ thân, rễ và dây leo là bộ phận được dùng phổ biến nhất. Cây được thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc thái lát, phơi khô bảo quản.
Công dụng
Y học cổ truyền
Theo y học cổ truyền, Mấu chàm có: Vị đắng, tính mát; Quy kinh can, thận.
Có tác dụng: khu phong trừ thấp, hoạt huyết, tiêu viêm, thanh nhiệt giải độc.
Thường dùng trong các chứng:
- Đau nhức xương khớp, phong tê thấp,
- Viêm gan, vàng da.
- Lở ngứa, mụn nhọt, ghẻ lở.
- Chữa ho (thân).
Hỗ trợ giải độc gan, làm mát cơ thể.
Y học hiện đại
Chưa có nhiều nghiên cứu chi tiết riêng cho Bauhinia scandens, nhưng các loài trong chi Bauhinia đã được xác định có chứa:
- Flavonoid: chống oxy hóa, kháng viêm.
- Tanin: làm se, kháng khuẩn.
- Saponin, alkaloid và các acid hữu cơ.
Các hoạt chất này góp phần tạo nên tác dụng dược lý đa dạng của cây.
Ứng dụng và một số bài thuốc dân gian
- Trị thấp khớp, đau nhức gân xương: Mấu chàm 30g, thiên niên kiện 15g, rễ cỏ xước 20g, dây đau xương 20g, sắc uống ngày 1 thang.
- Giải độc, thanh nhiệt cơ thể: Mấu chàm 30g, nhân trần 20g, rễ tranh 15g, sắc uống mát gan.
- Chữa lở ngứa ngoài da: Lấy Mấu chàm tươi, giã nát nấu nước tắm hoặc đắp trực tiếp lên vùng da tổn thương.
